(Нібыта пра Беларусь. З "Лірнік вясковы" Уладзіслава Сыракомлі).

ЛІРА МАЯ ТЫ СПЕЎНАЯ! З ЧАРАЎНІЧАГА ДРЭВА,

МУСІЦЬ, ТЫ ЗМАЙСТРАВАНА.

ЛЕДЗЬ ВАЗЬМУ ЦЯБЕ Ў РУКІ, УСЕ, ЯК ЁСЦЬ, ТВАЕ ГУКІ,

І ПЕСНЯЙ Я ЎВЕСЬ ЗАБРАНЫ.

Избранное сообщение

ЗАНАТОЎКІ. ТРАВЕНЬ.

ПАДЗЯЛІЦЦА

КАМЕНТАВАЦЬ ТУТ (уваход праз):

среда, 28 декабря 2016 г.

ПРАВАСЛАЎЕ VS БЕЛАРУШЧЫНЫ?


«Мы маем адказнасць перад Богам за захаванне той мовы, якую Ён нам даў».


Русский текст  📖



Нярэдка можна пачуць прэтэнзіі на адрас праваслаўнай царквы ў недастатковым падтрыманні беларускай нацыянальнай культуры. Настаяцель Свята-Пакроўскага сабору ў Горадні айцец Георгій Рой мяркуе, што апошнім часам усё больш праваслаўных святароў і вернікаў звяртаюцца да культурнай і моўнай спадчыны.

Царкоўнаславянская ці беларуская?


– Канешне, вельмі балюча адбіваюцца на жыцці царквы тыя агульныя працэсы, якія перажывае нашае грамадства. Грамадзяне Беларусі ў сваёй большасці не вельмі цікавіцца беларускай мовай і беларускай культурай. Царкоўная абшчына ж складаецца са звычайных людзей. Калі ў грамадскім жыцці час ад часу можна сустрэць нейкую падазронасць да беларускай культуры, то бывае і так, што такое стаўленне людзі з сабою прыносяць і ў царкву. Можа, дзесьці хтосьці лічыць, што беларускай мове не месца ў жыцці Царквы. Але большасць праваслаўных вернікаў ставяцца да беларускай мовы станоўча, хоць самі і не гавораць па беларуску. Цяпер у жыцці нашай Царквы ёсць усе магчымасці ўжываць беларускую мову і ў пропаведзях, і ў набажэнствах, і ў публікацыях, і ў справаводстве. Але, на жаль, мы далёка не заўсёды выкарыстоўваем гэтую магчымасць. Мне падаецца, што мы недастаткова клапоцімся пра захаванне нашае культуры і мовы.

Напэўна, святары маглі б часцей паказваць прыклад шанавання беларускай культурнай спадчыны і ўжывання беларускай мовы вернікам нашых цэркваў. Але пакуль што гэта не так. Беларуская мова прысутнічае ў жыцці царквы, але значнай ролі ўсё-такі не мае. Іншыя хрысціянскія канфесіі ў гэтым кірунку робяць бадай што больш.



– А як святар павінен ставіцца да прысутнасці нацыянальнага ў царкве? Ці не ўзнікне канфлікту паміж, напрыклад, «сакральнай» мовай царквы, і мовай нацыянальнай? Узгадайма біблейскі выраз: «няма болей ні іўдзея, ні эліна».

– У нашай царкве не існуе сакральных моваў. Кожная мова, на якой гавораць людзі, годная таго, каб на ёй звяртацца да Бога. Асабіста я практыкую служэнне беларускай літургіі. Кажу пропаведзі па-беларуску. І калі нехта кажа, што можа быць толькі адна «сакральная» мова, то гэта не адпавядае праваслаўнай традыцыі. Не адпавядае самой сутнасці менавіта той традыцыі, якую заклалі святыя Кірыл і Мяфодзій. Лічу, што царкоўнаславянская мова павінна быць асноўнай мовай набажэнства – гэта наша старажытная каштоўная спадчына. Але, пры гэтым, я выступаю і за тое, каб была магчымасць маліцца на той мове, на якой людзі хочуць маліцца. Хочуць царкоўнаславянскую – добра. Хочуць па-беларуску – будзем маліцца па-беларуску. Жадаюць маліцца па-расейску – і тут праблемы быць не павінна. Захочуць іншыя народы пачуць літургію на сваёй мове – і тут патрэбна быць заўсёды гатовымі.

Увогуле праваслаўная царква мае гэткі «ген кансерватызму». Мы кансерватары па сваёй сутнасці і іншымі быць не можам. Гэта дае шэраг перавагаў, але ўзнікаюць і некаторыя праблемы. У нас людзі вельмі насцярожана ставяцца да ўсяго новага. І калі казаць пра пашырэнне беларускай мовы ў жыцці праваслаўнай царквы, то непазбежна сутыкнешся з пытаннем: а навошта? Што мы, па-славянску не разумеем? Нам гэта “не прывычна” . Сапраўды, хто практыкуе малітву, той разумее, што такое «прывычнае слова» у малітве. Але ёсць нямала і тых асобаў, якія хочуць маліцца па-беларуску, якія хочуць чуць сваё роднае слова ў сваёй роднай царкве. Хай яны і не складаюць большасці, але мы, як хрысціяне, як браты і сёстры, павінны шанаваць духоўныя патрэбы кожнага чалавека. Акрамя таго, нельга забываць, што мову, зямлю, культуру народу дае Гасподзь. І мы маем адказнасць перад Богам, за захаванне той мовы, якую Ён нам даў.

Але для мяне асабіста нацыяналізм катэгарычна непрымальны. Ні расейскі, ні беларускі, ні ўкраінскі, ні які іншы. Нацыяналізм заўсёды абмяжоўвае чалавека, завужвае светапогляд, перашкаджае адэкватнаму дыялогу. І калі казаць пра сучасны беларускі рух, то я таксама непакоюся, што многія людзі становяцца на шлях такога вузкага нацыяналізму. Для шмат каго цяпер быць патрыётам Беларусі азначае кагосьці ненавідзець і заўсёды з нагодай, ці без яе, сваю нянавісць падкрэсліваць. Даходзіць час ад часу проста да недарэчнасцяў і глупстваў. На гэтым падмурку нічога добрага не збудуеш. Нянавісць і пыха – грэх, а кожны грэх дзейнічае дэструктыўна. Зразумела трэба любіць і шанаваць сваё роднае, трэба ўмець бараніць сваю спадчыну, але гэта ўвогуле не азначае ганьбіць суседскае, вышукваць нейкія недасканаласці, абсмейваць іх і самазадаволена казаць: мы лепшыя. Такая пазіцыя вельмі прымітыўная.

Адкуль бяруцца «праваслаўныя сталіністы.


– Апошнім часам мы бачым нездаровыя праявы ў жыцці праваслаўнай царквы: «праваслаўныя сталіністы», «праваслаўная армія», шанаванне Івана Жахлівага, ці Грыгорыя Распуціна. Як да гэтага павінна ставіцца царква?

– Гэта не з’ява апошніх гадоў. Яна мабыць саспявала дзесяцігоддзямі, але менавіта цяпер гэтыя вельмі агрэсіўныя і ідэалагічна зацятыя групы ўсё гучней пра сябе заяўляюць. Гэта спроба ўвесці ў жыццё царквы нейкую па сутнасці сваёй антыхрысціянскую ідэалогію.
Я лічу, што гэта падмена праваслаўнай веры, на пэўны дыялагічны сурагат, можа нават хтосьці спрабуе праз гэта дасягаць пэўных палітычных мэтаў. Але ўсё гэта – не праваслаў’е, а нейкая карыкатура.
 Сапраўдная праваслаўная традыцыя – гэта традыцыя дыялогу. Сапраўднае праваслаў’е не ідэалагічнае, а дыялагічнае. І я вам шчыра скажу, што я вельмі перажываю за тое, як далей будзе развівацца гэтая сітуацыя. Тут ужо гаворка ідзе не пра тое, ці мне падабаецца тая ці іншая пазіцыя, ці не падабаецца. Пытанне датычыць прыроды царквы і сутнасці праваслаўнай традыцыі.

Так званы «праваслаўны сталінізм» гэта не што іншае, як саюз свету з цемрай. Ці якая можа быць «праваслаўная армія», калі ідзе братазабойчая грамадзянская вайна? Апошнім часам вакол нас стала зашмат ідэалогіі. І мяне вельмі непакоіць тое, што мы неяк спакойна на ўсё гэта рэагуем, ці, можа робім выгляд, што нічога страшнага не здараецца. Можа баімся страціць нейкую раўнавагу? Але калі мы не будзем даваць гэтым з’явам адпаведную адзнаку, гэта прывядзе да вельмі цяжкіх наступстваў. Лепш лячыць хваробу ў пачатку, чым тады, калі яна набярэ сілу.


І ўсё ж такі падсумоўваючы, якія перспектывы Вы ўвогуле бачыце для беларускай мовы і культуры ў жыцці сучаснай беларускай царквы?

Думаю, што арыял ужывання беларускай мовы ў жыцці нашай царквы будзе паступова пашырацца. Але ўсё гэта павінна адбывацца праз асабісты прыклад святароў, праз заахвочанасць неабыякавых да роднай мовы вернікаў і не павінна быць аніякага прымусу. Беларуская культура павінна прыходзіць у жыццё царквы спакваля. Заўсёды патрэбна спакойная дыскусія.

Беларуская мова і царква – ад XІІ да ХХІ ст.


– Айцец Георгій, калі коратка зазірнуць у мінулае, які ўнёсак зрабіла праваслаўная царква ў гісторыі для беларускай мовы і культуры?

– Мы павінны разумець, што само фармаванне беларусаў як народу пачыналася адначасова з прыходам сюды хрысціянства, якое прынесла пісьмовае слова. Феномен нашай гісторыі ў тым, што гэтае хрысціянскае слова пачало даваць буйныя парасткі ва ўсіх галінах жыцця нашага старажытнага беларускага грамадства. Узнікаюць гарадскія цэнтры – Полацк, Тураў, Менск, Горадня, Пінск і іншыя гарады. Паўсюль з’яўляецца кніга. Асабліва мы можам адзначыць Полацк, дзе жыла і працавала Еўфрасіння Полацкая, якая перакладала кнігі, перапісвала іх. Там узнікае першы скрыпторый. Свяціцель Кірыла Тураўскі – гэта ўвогуле чалавек выключнага маштабу ў нашай гісторыі. Ён быў надзвычай адукаваным чалавекам для 12-га стагоддзя. Кірыл Тураўскі – выбітны багаслоў і філосаф. Першы на нашай зямлі. Роўных яму не было ва ўсёй тагачаснай Старажытнай Русі. Ні шмат хто і ў Еўропе мог параўнацца з ім у адукацыі і слове. Мы можам узгадваць цэлы шэраг імёнаў і іншых выбітных сыноў нашага народу. Менавіта яны закладаюць тую аснову, той падмурак, на якім будуецца нашая беларуская культура, наш беларускі народ.

Калі на поўдні і паўночным усходзе старажытнае Русі панавала татарскае іга, якое ў значнай ступені знішчыла старажытную культурную традыцыю і запаволіла яе развіццё, то менавіта беларуская зямля стала той глебай дзе культура і пісьменства дало вельмі моцныя парасткі. У Вялікім Княстве Літоўскім інтэнсіўна развіваецца і дае надзвычай багаты плён унікальная кніжная культура, архітэктура, іканапіс. І ўсё гэта зараджаецца ў нетрах нашай праваслаўнай царквы. Што цікава, літаратура не была выключна рэлігійнай. Гэтая традыцыя адзначаецца жанравай разнастайнасцю: летапісы, жыццеапісанні, і апісанні падарожжаў, зборнікі біблейскіх афарызмаў і інш.

Нядаўна я прачытаў меркаванне адной вядомай даследчыцы, якая сцвярджала, што стан беларускай царквы да пачатку 16-га стагоддзя быў станам глыбокага інтэлектуальнага застою і нагадваў багну, што, нібыта, не было ў нас ніякай значнай інтэлектуальнай працы. Але гэта вялікі паклёп на наш народ, на нашу культуру і на нашу мову, таму што такой колькасці літаратуры якая існавала на Беларусі, не было нідзе ў іншых усходнеславянскіх народаў. Можа Францыскава біблія была застоем? Ці нашае друкарства і пісьменства? Ці тая надзвычай багатая літаратура, якая буяла ў нас? Ці брацкія школы, ў якіх атрымоўвалі выдатную адукацыю?
Налета мы будзем адзначаць значны юбілей, 500-годдзе Скарынаўскай бібліі. Мы павінны разумець, што гэтая біблія не ўзнікла знянацку, нібыта ўпала да нас з неба. Папярэдняя літаратурная традыцыя нашага народу – тая глеба, на якой вырас геній Скарыны.
 Лаўрэнцій Зізаній – праваслаўны манах, выдаў першы буквар. Мяркую, што кожнаму зразумела, якую ролю выконвае буквар для народнай адукацыі. Узнікае палемічная літаратура і ўсё, што пішацца, яно пішацца на нашай старажытнабеларускай мове. Старажытная беларуская мова выкарыстоўваецца як мова дзяржаўнага справаводства. Нават калі сёння чытаеш тыя старажытныя тэксты, то вельмі лёгка распазнаць, што мова тых тэкстаў вельмі блізкая да сучаснай. Мова таго пісьменства стала ўрадлівай глебай для ўзрастання сучаснай беларускай мовы.




среда, 21 декабря 2016 г.

РАСЕЙСКАЯ ШАВІНІСТЫЧНАЯ ПЫХА.

ЗРАЗУМЕЛА, ШТО ГАВОРЫЦЬ ГЭТА НЕВУК, АЛЕ Ж - АФІЦЫЙНАЯ  АСОБА І НА ЯКОЙ ПАСАДЗЕ!


( Русский текст ЗДЕСЬ )


Дырэктар Расійскага інстытута стратэгічных даследаванняў: Незалежнай Беларусі быць не можа.

Пра немагчымасць існавання незалежнай Беларусі заявіў дырэктар Расійскага інстытута стратэгічных даследаванняў Леанід Рашэтнікаў.


Расійскі інстытут стратэгічных даследаванняў (РІСД, а па-расейску — РИСИ) заснаваны прэзідэнтам Расіі. Ён забяспечвае інфармацыяй Адміністрацыю прэзідэнта, Раду бяспекі і іншыя структуры ўлады Расіі.
Рашэтнікаў — генерал-лейтэнант, прыйшоў у РІСД са Службы замежнай выведкі.


«Сітуацыя вельмі для нас неспрыяльная, — сказаў Рашэтнікаў пра Беларусь. — Усё рухаецца па ўкраінскім сцэнары, ну можа быць з нейкімі нюансамі, але працэсы вельмі падобныя і, на жаль, не бачым працэсаў, якія ім супрацьстаяць. Вось гэтая лінія на як бы такое аддзяленне беларусаў ад расейцаў, вось гэта стварэнне такога плоту паміж беларусамі і расейцамі ў ідэалагічным, гістарычным, ідэйным плане, і нават ў нейкай ступені ў духоўным, яно відавочнае проста.
У першай зале [выставы, пра якую ідзе гаворка] была выстаўлена і цяпер там знаходзіцца газета «Праўда» за 1926 год. На першай старонцы пастанова аргбюро ЦК ВКП(б), і называлася гэтая пастанова «Пра стварэнне беларускай мовы» [магчыма, маецца на ўвазе пастанова ЦК КПБ 1926 года пра перавод работы партыйных органаў на беларускую мову. Магчыма, чытачы падкажуць, якую яшчэ пастанову Рашэтнікаў мог мець на ўвазе? Ці гэта проста чыстая выдумка? — НН]. Разумееце? 1926 года. Гэтай мове, выходзіць, 90 гадоў. Вось гэтая бомба, якая была закладзена тады, яна цяпер выбухнула, і працягваюць выбухаць маленькія бомбачкі, — сказаў Рашэтнікаў. — Гэта вельмі непакоіць усіх нас, я мяркую, і наша кіраўніцтва таксама. Патрэбная дыскусія, прынамсі, гаварыць пра гэта [трэба] адкрыта. Увага многіх цяпер адцягнутая Сірыяй ці Украінай, прыходам да ўлады Трампа, забываюць пра Беларусь. Нельга забываць — гэта гістарычная частка вялікай Расеі, вялізнай Расеі, гэта частка нашага народа. Так жа і з Беларуссю, пра што яны думаюць — кіраўнікі [Беларусі], — працягваў Рашэтнікаў. — Незразумела, ці то пра ўласнае становішча, ці то яшчэ пра нешта. Пра што яны думаюць? Аддаліцца ад Масквы і аддацца камусьці іншаму — вось што атрымліваецца, — сказаў Рашэтнікаў і падсумаваў. — Якая «Беларусь незалежная ад Масквы?»
Вось відэа выказванняў Рашэтнікава:



ДА ТЭМЫ:

"Беларускія гісторыкі пра заяву Леаніда Рашэтнікава: фальсыфікат і глупства" - чытаць ТУТ 


А ў наступным відэа звярніце ўвагу на тэкст паверх выявы:



І яшчэ адзін цікавы каментар: https://www.facebook.com/uladzimir.niakliaeu/posts/1299455263451086





http://nn.by/?c=ar&i=182539


http://nn.by/?c=ar&i=182539

воскресенье, 27 ноября 2016 г.

МІХАІЛ МУРАЎЁЎ-ВЕШАЛЬНІК.

РУССКИЙ ТЕКСТ ЗДЕСЬ

(ПРЕДЫСТОРИЯ ЗДЕСЬ)

Вядома, усё гэта абвясцілі прыватнай ініцыятывай. Не больш за тое. Я цяпер – пра набажэнства на славу графа Міхаіла Мураўёва-Віленскага, 150-годдзе з дня смерці якога акурат гэтай восенню і здарылася.

Усё ў нас на зямлі – прыватная ініцыятыва. Усталяванне на помніку Пушкіну літараў, абразлівых для памяці паўстанцаў 1830–1831 гадоў, – прыватная ініцыятыва. Захоўванне святаром РПЦ са свастыкай на плячы зброі – прыватная ініцыятыва. Вываз «казацкімі актывістамі» дзяцей з беларускіх школаў на «вучобу» ў ваенізаваныя лагеры да расейскіх фашыстаў – яшчэ больш прыватная ініцыятыва. Шмат прыватных ініцыятываў. Пры гэтым ім на стадыі ажыццяўлення ніхто не замінае – умешваюцца толькі тады, калі грамадскасць пачынае абурацца. Ну, калі не лічыць затрымання святара са свастыкаю, дык за захоўванне зброі ў нас у любым выпадку – артыкул. А астатняе – прыватныя ініцыятывы. Прыкладна такія ж, як усталяванне помніку Леніну каля дзяржаўнага заводу на грошы, трэба меркаваць, дзяржаўнага заводу і ў прысутнасці дзяржаўных чыноўнікаў, прызначаных на свае пасады па наменклатуры прэзідэнта.
Я супраць вайны з гісторыяй. Я за абʼектыўнасць. Абʼектыўнасць кажа: паводле фармальна прыватнай ініцыятывы на тэрыторыі суверэннай Беларусі правялі малебен у памяць кіраўніка карнай экспедыцыі Расейскай імперыі. Не военачальніка, падкрэсліваю, якім быў, скажам, фельдмаршал Паскевіч, фігура не менш мне антыпатычная, а менавіта кіраўніка карнай экспедыцыі.

Малебен за Мураўёва-Вешальніка. Фота krynica.info

Мне скажуць: Мураўёў шмат зрабіў для вызвалення беларускіх сялянаў. Няпраўда! Яго папярэднік на пасадзе віленскага генерал-губернатара Уладзімір Назімаў дамогся таго, каб сялянаў на тэрыторыі генерал-губернатарства вызвалілі раней, чым у іншых губернях. Мне скажуць: Мураўёў шмат зрабіў для праваслаўя на нашых землях. Няпраўда, гэта не падстава! У свой час галоўным спонсарам расейскага праваслаўя на тэрыторыі Украіны быў гетман Іван Мазепа, адданы анафеме тою самаю царквою, школы якой ён адкрываў, святыні якой будаваў, аклады на абразах якой рабіў залатымі. І цяпер у царкве Покрыва Найсвяцейшай Багародзіцы служылі не ў гонар вызваляльнікаў сялянаў Мікалая Мілюціна і Якава Растоўцава, якія распрацавалі ўсе дакументы, падрыхтавалі галоўную рэформу на тэрыторыі імперыі, а ў гонар іх галоўнага апанента, які публічна адстойваў ідэі прыгоннага права, ідэі рабства і няволі.

У гэтай якасці запатрабаваны сёння Міхаіл Мураўёў. Але не толькі як ідэолаг рабства. Не толькі як карнік-практык. Варта адзначыць яшчэ адну ягоную якасць. Ён быў свядомым фальсіфікатарам гісторыі. Сцвярджаю гэта з усёй адказнасцю – як чалавек, які каментаваў тэкст ягоных успамінаў, лавіў яго на падтасоўваннях, на недакладнасцях, на звядзенні асабістых рахункаў. Ён – а не Карамзін, Салаўёў, Ключэўскі, нават не Устралоў – заклаў аснову гістарычнай канцэпцыі, якая пануе. Згодна з ёй: што добра для справы ўмацавання імперыі, тое і правільна. Гэта інтэлігентны ідэолаг накшталт графа Уварава мог прыдумляць трыяды паводле Гегеля, увязваць народнасць з праваслаўем і самадзяржаўем. Для Мураўёва гэта было ўсё роўна. Проста – усё роўна. Ён не аддзяляў маральных учынкаў легітымных уладароў ад амаральных. Бяздушная машына, якая выконвае загад? Не. Машына хлуслівая, прасякнутая духам карʼерызму, якая прагне славы і ўлады.
Не было таленавітага адміністратара. Не быў ён таленавіты. Ягоны талент скончыўся падчас апалы, калі ён збіраў грошы на выратаванне ад голаду сялянаў Смаленскай губерні – як былы дзекабрыст. А потым, калі яго адстаялі ад следства і прынялі на дзяржаўную службу – дупу рваў, выслужваўся, займаўся пратэкцыянізмам, адпісваў сабе казённую ўласнасць, выбіваў ордэны і землі для сваякоў. Вядома ўсё гэта. Апублікаваныя дакументы. Апублікаваныя сведчанні сучаснікаў.

Я – не Аляксандр Герцэн і не Пётр Далгарукаў. Я не буду займацца расшыфроўваннем злачынных схільнасцяў графа Віленскага па партрэтах. Мая задача – апублікаваць каментар. Што я і зрабіў вясной 2016 года, разумеючы: рана ці позна, карыстаючыся нашаю агульнаю непрытомнасцю, гэты «кракадзіл» усплыве на паверхню і будзе выкарыстаны як новы сродак у барацьбе з ідэяй беларускай дзяржаўнасці.

І – вось яшчэ.

Мураўёў кіраваў здушэннем паўстання 1863–1864 гадоў на тэрыторыі чатырох сучасных дзяржаваў і спрабаваў закрануць тэрыторыю пятай. У прадстаўніцтва донарскіх арганізацыяў трох з іх звяртаўся я з просьбамі: дапамажыце выпусціць каментаванае выданне нататак! Гэта трэба зрабіць! Трэба даць у рукі людзям дакумент, які цалкам раскрывае сутнасць таго, што рабіў і пра што думаў Мураўёў. Не таму, што трэба ваяваць з нябожчыкамі. Таму, што яго ідэалогія – жывая.
Мне сказалі: гэта неактуальна.
Атрымайце і распішыцеся!
«Кракадзіл» усплыў. За карніка публічна моляцца.

Аляксандр Фядута.


суббота, 29 октября 2016 г.

Сабор навамучанікаў і вызнаўцаў зямлі Беларускай.


ТРАПАР НАВАМУЧАНІКАМ І ВЫЗНАЎЦАМ ЗЯМЛІ БЕЛАРУСКАЙ

Святыя навамучанікі зямлі беларускае, / набожнасці свяцільнікі і жыцця евангельскага ўзоры, / зняволенні, выгнанні і цяжкія работы мужна перацярпелі вы, / і дзеля Хрыста нават да крыві адпакутавалі, / Яго ж як пачынальніка свету і Здзяйсняльніка спасення, / старанна  цяпер маліце / памілаваць душы нашы.


КАНДАК НАВАМУЧАНІКАМ І ВЫЗНАЎЦАМ ЗЯМЛІ БЕЛАРУСКАЙ


Навамучанікі і вызнаўцы зямлі нашае, / у цяжкіх выпрабаваннях нават да смерці любоў да Бога захаваўшы, / прыклад веры і ўзор набожнасці нам явілі вы. / Таму цяпер у Нябесных хорамах лікуючы, // маліце Хрыста Бога спасці душы нашы.


Пра свята і спіс святых, далучаных да сабору, чытаць ТУТ


Тэкст службы ім ТУТ


А вось, прыкладам, ТУТ  можна пачытаць жыццяпіс аднаго са святых - прападобнамучаніка Серафіма Жыровіцкага.


воскресенье, 23 октября 2016 г.

"ŽYTA. ŽYCIEJKA" (аўдыё)

Слухаць ТУТ


Гурт “Miareža” прадстаўляе альбом жніўных песень “Žyta. Žycejka”.


 На Пакроў, фальклорны гурт “Мярэжа” прадставіў інтэрнэт-рэліз альбома жніўных песень з беларускага памежжа – прасторы, на якой сустракаюцца дзве сутнасці, знітаваныя мяжой, і адбываецца дыялог культур. Менавіта ў спевах і праз спеў гурт спрабуе асэнсаваць гэтыя ўзаемапранікненні. У склад гурта уваходзяць Анастасія Шпілеўская, Дар’я Зуева, Юлія Літвінава, Юлія Пракоф’ева, Святлана Чакушка і Таццяна Зубава.

 На гэты раз спявачкі пастараліся перадаць усе суквецце тэмпаў, рытмаў, ладаў і танальнасцяў памежнага жніва ў яго рэгіянальнай варыятыўнасці. Прадстаўленыя каларытныя ўзоры зажынак, дажынак і ўласна жніўных песень паходзяць з Віцебска-Пскоўскага, Магілеўска-Смаленскага, Гомельска-Бранска-Чарнігаўскага, Берасцейска-Ровенскага, Гродзенска-Беластоцка-Віленскага памежжаў.

Аўтэнтычныя творы ўзяты з архіву Цэнтра даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, Студэнцкага этнаграфічнага таварыства, асабістых архіваў Юліі Літвінавай і Святланы Чакушкі, а таксама друкаваных фальклорных крыніц.


КРЫНІЦА: http://budzma.by/news/hurt-miareza-pradstawlyaye-albom-zhniwnykh-pyesyen-zyta-zycejka-awdyyo.html



суббота, 15 октября 2016 г.

БЕЛАРУСКІ ПОГЛЯД НА СЯРЭДНЯВЕЧНУЮ ЭЎРОПУ.

Выйшла ў сьвет «Гісторыя сярэднявечнай Эўропы V—ХV ст.» Алега Трусава, дзе падзеі, што адбываліся на вялізнай тэрыторыі ад Партугаліі да Паволжа, упершыню разглядаюцца зь беларускіх пазыцый. Аўтар кнігі — госьцем перадачы.



АЎДЫЁ СЛУХАЦЬ ТУТ


— Спадар Алег, роўна дваццаць гадоў таму ў Менску вялікім накладам (40 000 асобнікаў) была выдадзеная «Гісторыя Эўропы», напісаная дванаццацьцю адмыслоўцамі з дванаццаці заходнеэўрапейскіх краінаў. Чым ад той «Гісторыі...» адрозьніваецца ваша?


— Па-першае, мовай. Тая «Гісторыя...» была перакладзеная ўсё ж на расейскую. Па-другое, тыя дванаццаць аўтараў пачыналі ад каменнага веку і заканчвалі ХХ стагодзьдзем. Я не замахнуўся на ўсю гісторыю, апісаў толькі Сярэднявечча — зь V па ХV стагодзьдзе. Па-трэцяе (і гэта галоўнае), мая «Гісторыя...» напісаная зь беларускага гледзішча, гэта погляд менавіта беларуса на гісторыю Сярэднявечча. Чаму Сярэднявечча? Бо адтуль вытокі нашай нацыі, нашай мовы і нашага народу. Пад канец Сярэднявечча наша дзяржава Вялікае Княства Літоўскае была адной з самых магутных і вялікіх краінаў Эўропы. Якраз у гэты час узьнікла Гішпанія, скончылася 100-гадовая вайна паміж Францыяй і Англіяй, а ВКЛ дасягнула свайго росквіту — пасьля князя Вітаўта. Падкрэсьлю, мы былі ня проста эўрапейскай дзяржавай, мы былі адной з самых моцных эўрапейскіх дзяржаваў. І галоўнае — гэтая дзяржава была пераважна беларускай. Хоць там прысутнічалі літоўскія і ўкраінскія элемэнты.

— У тым «заходнеэўрапейскім» выкладзе ўсе землі на ўсход ад Польшчы называліся «русскимі княжествами». Там ні слова не гаварылася ні пра Бітву пад Воршай, ні пра Францішка Скарыну... Чаму мы такія непрыкметныя для замежных гісторыкаў?

— Таму што беларускай вэрсіі гісторыі Эўропы, фактычна, не існавала. Я зрабіў першую спробу. Такія гісторыі ўжо напісалі палякі, латышы, літоўцы, расейцы, цяпер пішуць украінцы. Вядома ж, кожная нацыя піша эўрапейскую гісторыю са свайго гледзішча. А мы, знаходзячыся ў цэнтры Эўропы, па розных прычынах такой гісторыі не напісалі. У нас былі нейкія фрагмэнты — беларусы ў складзе ВКЛ, у складзе Рэчы Паспалітай, у складзе Расейскай імпэрыі.


Мапа ВКЛ у кнізе «Дзіўныя паведамленьні пра езуітаў Беларусі» з вылучанымі беларускімі абшарамі, якія забрала Расейская імпэрыя пасьля першага падзелу Рэчы Паспалітай.


— З гэтага яшчэ Мікалай Улашчык падсьмейваўся: як гэта — беларусы ў складзе ВКЛ? Атрымлівалася — беларусы ў складзе беларусаў...


— Так. І таму прыйшла пара напісаць такую «Гісторыю...». Скажам, я паказаў гісторыю славянаў зь беларускага гледзішча. Таму што ёсьць польская вэрсія славянства, ёсьць балгарская, ёсьць расейская, самая страшная — так званы панславізм, які склаўся ў ХІХ стагодзьдзі. Я напісаў беларускую вэрсію. Бо менавіта наша Палесьсе — праславянская тэрыторыя, бо першыя славяне зьявіліся на тэрыторыі Беларусі яшчэ ў ІV—V стагодзьдзях. І мы не павінны адкідваць сваю ролю ў разьвіцьці славянства. А потым жа ў ВКЛ на старабеларускай мове статуты выдавалі, пісьмовых помнікаў на кірыліцы тут найбольш было, у суседніх краінах нашмат менш, асабліва ў Масковіі. У сваёй кнізе я паказаў Масковію як улус Залатой Арды, які плаціў манголам даніну, дзе князі змагаліся за атрыманьне мангольскага ярлыка на княжаньне.


— Вы кажаце пра беларусацэнтрычнасьць вашай кнігі. Але як можа быць выказана тая беларусацэнтрычнасьць у нарысах, скажам, пра ганзэйскі саюз гарадоў ці гусіцкія войны ў Чэхіі?


— Элемэнтарна. Ганза з Беларусьсю пасябравала яшчэ ў ХІІІ стагодзьдзі. Была ж дамова паміж Ганзай і Полацкам, Віцебскам і Смаленскам — славутыя граматы, яны выдадзеныя Ганнай Харашкевіч у Маскве. Дарэчы, граматы тыя напісаныя на старабеларускай мове, там нават дзеканьне і цеканьне ёсьць. Больш за тое, ганзэйцы ўжо ў пачатку ХІІІ стагодзьдзя мелі свой касьцёл сьвятога Пятра ў Полацку. А другі ганзэйскі касьцёл быў у Смаленску, архэолягі знайшлі яго падмуркі. Што тычыцца Чэхіі, дык тут сувязі яшчэ большыя. Аднаго з нашых вялікіх князёў нават запрашалі на пасаду караля Чэхіі. І наш атрад (3000 жаўнераў) ваяваў поплеч з гусітамі. Талер чэскі быў нашай валютай. Так што мы маем самыя непасрэдныя сувязі з усёй заходняй Эўропай — ад Італіі да Нарвэгіі.

— Некаторыя з вашых цьверджаньняў могуць не спадабацца нашым суседзям. Той жа «ўлус Залатой Арды» ці, напрыклад, тое, што славутая каралеўская дынастыя Ягелёнаў была на 100% беларускай.


— А гэта ня я прыдумаў. Пры напісаньні кнігі я карыстаўся крыніцамі розных народаў. Скажам, пішучы пра ВКЛ, я спасылаўся на літоўскі падручнік па гісторыі (яго пераклаў Вінцук Вячорка на беларускую мову) і расказаў іх вэрсыю паходжаньня ВКЛ. Паралельна падаў і вэрсію Міколы Ермаловіча. І чытач можа параўнаць гісторыю Літвы, напісаную чатырма літоўскімі гісторыкамі, і гісторыю Ермаловіча. Я на баку Ермаловіча, але я ж не хаваю літоўскую вэрсію. Што тычыцца Ягелёнаў, то ў палякаў па гэтай тэме штук дваццаць дысэртацый абаронена. Іншая справа, яны пішуць, што Ягелёны паходзяць ад «рускай княжны Сонькі». А я пішу, што рускія і ёсьць беларусы, а сёньняшнія расейцы — ніякія ня рускія. Гэта ўсё ў маёй кнізе ёсьць. І «руская княжна Сонька» — гэта праваслаўная беларуская княжна. А хто маці Ягайлы? Цьвярская княжна. Вось вам ужо 75%. А яшчэ 25% знойдзем, калі паглядзім на нашчадкаў Гедыміна — яны ўсе жаніліся на праваслаўных. А на якой мове гаварыў Ягайла? На старабеларускай. Палякі дасьледавалі гэта яшчэ ў часы Пілсудзкага, бо літоўцы ўсюды пісалі, што Ягайла карыстаўся літоўскай мовай. Палякі паднялі ўсе дакумэнты — ніводнага літоўскага слова Ягайлы не знайшлі! Больш за тое, пры польскім каралеўскім двары на той час усе гаварылі па-нямецку. Бо Казімер прывёў у Кракаў габрэяў і немцаў. І я пішу, што дзякуючы Ягайлу спынілася германізацыя польскай шляхты. Там такія ж працэсы былі, як у Чэхіі пры гусітах, і толькі Ягелёны іх спынілі.


— У сваёй кнізе вы разглядаеце і рэлігійныя пытаньні. Ня так даўно канстанцінопальскі патрыярх заявіў, што Украінская праваслаўная царква мае права перайсьці ў яго юрысдыкцыю. А Беларуская праваслаўная царква такое права мае?


— Вядома ж, мае. Пра самастойнасьць царквы дбалі яшчэ вялікія князі літоўскія. Нездарма была створаная літоўская мітраполія, сталіцай яе быў спачатку Наваградак, потым Вільня. Маскоўскі патрыярх Кірыл любіць гаварыць пра Беларусь як кананічную тэрыторыю РПЦ. Пра якую «кананічную тэрыторыю» ідзе гаворка, калі Масковія аддзялілася (за вялікі хабар!) ад Канстанцінопаля толькі ў другой палове ХVІ стагодзьдзя?! У ХV стагодзьдзі і маскоўскія землі, і беларускія падпарадкоўваліся канстанцінопальскаму патрыярху. Самае цікавае, што адным зь першых уніятаў быў адзін з маскоўскіх мітрапалітаў — ён падпісаў Флярэнційскую унію. І калі прыехаў у Маскву, яго там ледзь не забілі.



Вокладка Трэцяга Статуту Вялікага Княства Літоўскага (Статут ВКЛ, 1588)

— Вы настойваеце на тым, што сёньняшняя Беларусь зьяўляецца неад’емнай часткай усходнеславянскай хрысьціянскай цывілізацыі. Але насамрэч мы ўваходзім у Эўразійскі эканамічны саюз, актыўна супрацоўнічаем з Кітаем, ня кажучы ўжо пра Расею. Дык якім пальцам якой нагі стаім мы ў той усходнеславянскай цывілізацыі?


— Мы стаім там, дзе сталі яшчэ ў часы ВКЛ. Беларусаў у нашай дзяржаве больш за 80%, астатнія таксама славяне — расейцы, украінцы. А неславянаў у Беларусі — 1 на 30 (для параўнаньня: ва Ўкраіне — 1 на 24; у Расеі — 1 на 5). Нягледзячы на войны, сем дзесяцігодзьдзяў Савецкага Саюзу, сталінскія рэпрэсіі, усё роўна нашым падмуркам засталіся Полацкае княства і Вялікае Княства Літоўскае. І цяпер ідзе адраджэньне гэтага падмурку — мы аднаўляем нашыя замкі, цэрквы і г. д. А ўсе намаганьні зацягнуць нас у Эўразійскі саюз канчаюцца тым, што Лукашэнка ўжо намерыўся адазваць адтуль беларускіх чыноўнікаў... Сёньня ў пуцінскай Расеі эўразійскі кірунак разьвіцьця яўна перамагае. І мы павінны дакладна ведаць, што расейцы нам ніякія не браты і не сябры. Хутка мы ўвогуле будзем мець справу нават не з хрысьціянамі, а з мусульманамі, бо іх колькасьць у Расейскай Фэдэрацыі расьце ў геамэтрычнай прагрэсіі. Згодна з дадзенымі апошняга перапісу, расейцамі ў Маскве запісаўся аж 31%. Расея сёньня нагадвае Рым часоў заняпаду. Там ідуць такія працэсы, што калі іх не спыніць, будзе тое ж, што ў Косаве. Косава было спрадвечнай сербскай тэрыторыяй, пакуль туды не запрасілі альбанцаў. У альбанскіх сем’ях было па дзесяць дзяцей, а ў сербаў па адным. І сербы страцілі Косава.


— Думаю, што ваша «Гісторыя сярэднявечнай Эўропы» моцна паўплывае на тых студэнтаў, якія яе прачытаюць. А якія кнігі ў свой час на вас аказалі сьветапоглядны ўплыў?


— Адна з такіх кніг — «Нарысы беларускага мастацтва» Міколы Шчакаціхіна, які вызначыў, што было беларускае барока, была беларуская готыка, і што мы — эўрапейцы. Дарэчы, яго кніга ў БССР знаходзілася пад забаронай, і чытаць яе я езьдзіў у віленскія бібліятэкі. А калі стаў дэпутатам, зрабіў усё, каб перавыдаць «Нарысы...» масавым накладам. Яшчэ адна такая кніга — «Живописная Россия» (том прысьвечаны Беларусі) Адама Кіркора. Яшчэ — «Геаграфія Беларусі» Аркадзя Смоліча, якую я, фактычна і паклаў у аснову сваёй «Гісторыі...». А яшчэ — «Белорусы в Москве XVII века» Абэцадарскага. Там паказана, наколькі мы ў той час былі вышэй за маскоўцаў, колькі мы ў Маскве зрабілі эўрапейскіх справаў. Дарэчы, я ўдзячны Абэцадарскаму, бо гэта ён назваў мяне ўпершыню «мсьціслаўскім недасекам». Бо я з Мсьціслава. І калі ён гэта даведаўся, то спытаўся: «Ты быў у мсьціслаўскім касьцёле?» Быў — кажу. «А Трубяцкую разьню там бачыў?» — «Не.» — «Ну і казёл!». А я ж у той касьцёл хадзіў бутэлькі здаваць, але ніколі не падняў галавы, каб пабачыць, што там намалявана. Пасля той гутаркі я і пачаў сур’ёзна цікавіцца гісторыяй. Помню, Абэцадарскі казаў: «Такія архэолягі, як ты, закапаюць маю навуку». Так і атрымалася — мы яе закапалі.




четверг, 13 октября 2016 г.

Малавядомая гісторыя: Пінская рачная флятылія.

Перад самым пачаткам вайны флятылія налічвала больш за 100 розных плывучых адзінак.



У супольнай беларуска-польскай вайсковай гісторыі ёсьць адна старонка, якая слаба дасьледаваная спэцыялістамі. Гэта тэма Пінскай флятыліі. Прычым усяго некалькі чалавек займаліся гэтым пытаньнем прафэсійна як у Польшчы, гэтак і ў Беларусі.Датай стварэньня флятыліі лічыцца 19 красавіка 1919 году.




Флятылія называлася Пінскай да 1931 году, пазьней яе афіцыйная назва гучала наступным чынам: Рачная флятылія Ваенна-марскіх сіл Польшчы. Галоўным портам рачнога ваеннага флёту быў беларускі Пінск – у той час павятовы горад Палескага ваяводзтва. На ўзбраеньні флятыліі было некалькі манітораў (дарэчы, па тагачасных мерках гэта былі сучасныя караблі) – цяжкіх рачных браніраваных артылерыйскіх караблёў. Былі таксама кананерскія лодкі, бронекатары, тральшчыкі, штабное судна ды караблі забесьпячэньня. Перад самым пачаткам Другой сусьветнай вайны флятылія налічвала больш за 100 розных плывучых адзінак. Асноўная мэтай флятыліі была абарона межаў міжваеннай Польшчы, а ў выпадку вайны – апэратыўныя дзеяньні ў супрацы з сухапутнымі сіламі. Нагадаем, раён дзеяньня флятыліі знаходзіўся на самай мяжы з Савецкім Саюзам.



Ці Пінская флятылія, як яе папулярна называюць, мела сэнс і нейкае мілітарнае значэньне? Ці гэты род войск пакрысе ўжо тады пачаў адыходзіць у нябыт? Гэтае пытаньне мы задалі гісторыку, спэцыялісту па вайсковых пытаньнях Ігару Мельнікаву.І.Мельнікаў: Гэта мела сэнс, таму што гэтая вайсковая адзінка павінна была змагацца на заходнебеларускіх рэках і прыкрываць мяжу з Савецкім Саюзам. Па сутнасьці гэта былі манэўраныя й добра ўзброеныя часткі, іх лічылі як танкавыя батальёны ці нават танкавыя групы, толькі што на рацэ. Яны былі добра ўзброеныя гарматамі, кулямётамі, і ў выпадку вайны, напрыклад, паводле пляну «Ўсход» – пляну абароны тагачаснай усходняй Польшчы ад Чырвонай арміі, – маглі спакойна прыкрываць сухапутныя войскі. Дарэчы, падчас манэўраў флятылія якраз і адпрацоўвала судзеяньне з сухапутнымі сіламі.Трагедыя Пінскай рачной флятыліі заключалася ў тым, што лета 1939 года было сьпякотным, і ў рэках упаў узровень вады. А другі момант такі, што паміж Савецкім Саюзам і Польшчай афіцыйна не было вайны, і камандаваньне ня ведала, як паводзіць сябе ў такой сытуацыі. Караблі прыйшлося затапіць, але самым лепшым доказам таго, што гэтая флятылія была досыць эфэктыўнай зброяй, было тое, што савецкае камандаваньне падняло ўсе гэтыя затопленыя караблі, адрамантавала і ў чэрвені 1941 года яны досыць эфэктыўна змагаліся з нацыстамі ў складзе савецкай Дняпроўскай флятыліі. Шмат зь іх гераічна загінула, а некаторыя эфэктыўна змагаліся пад Кіевам да канца.Калі паводле тагачасных мерках ацэньваць моц Пінскай флятыліі, яе баяздольнасьць, то як бы вы ацанілі?



І.Мельнікаў: Паводле тых заходнебеларускіх умоваў, дзе было шмат багнаў, рэкаў і мала дарог, флятылія была важнай манэўранай групай, якая магла перашкодзіць любому ворагу.Гэтыя адзінкі былі досыць эфэктыўнай зброяй. Калі б не ўмяшаліся некаторыя фактары, якія я пералічыў... Насамрэч гэта былі рачныя танкі. А на той момант у Войска Польскага з танкавымі часткамі было досыць слаба, а караблі флятыліі былі добра ўзброеныя й маглі нават супрацьстаяць паветраным сілам і, дарэчы, зьбівалі нямецкія й савецкія самалёты. Маглі таксама перашкодзіць пяхоце.Апэрацыя «Багратыён», падчас якой Чырвоная армія ў 1944 годзе выкарыстоўвала Дняпроўскую флятылію, даказала, што гэта пасьпяховыя адзінкі.Савецкія войскі пры дапамозе рачных караблёў блякавалі колькасную групіроўку немцаў пад Бабруйскам. Гэта была эфэктыўная зброя, пры дапамозе якой можна было дасягнуць мілітарных посьпехаў.



Польская флятылія перастала існаваць у верасьні 1939 года, калі маракі затапілі альбо ўзарвалі свае судны й далучыліся да польскіх сухапутных сіл. Нагадаем, на такі крок маракі былі прымушаныя пайсьці з-за таго, што ўзровень вады ў рэках быў нізкі. Акрамя таго, былі ўзарваныя некаторыя шлюзы на каналах, што дадаткова ўскладняла магчымыя манэўры. Больш за тое, Чырвоная армія была ўжо на Палесьсі, і заставацца ў гэтым раёне ня мела сэнсу.


Валеры Саўко.
Фота: Narodowe Archiwum Cyfrowe/інтэрнэт - Public Domain.





четверг, 6 октября 2016 г.

"БЕЛАРУСКІ СЬВЕТ І "РУССКИЙ МИР" УСЁ БОЛЬШ РАЗЫХОДЗЯЦЦА".

У эпоху чытацкае крызы кнігі гэтага пісьменьніка расхопліваюцца ў кнігарнях, а для іх прэзэнтацый выбіраюцца ўсё больш прасторныя залі. У чым сакрэт посьпеху творцы, і пра што яго новы раман «Возера радасьці»? Госьцем перадачы — Віктар Марціновіч.


— Віктар, «Возера радасьці» прыцягальнае ўжо самой назвай, бо «радасных» загалоўкаў у нашай літаратуры яўна бракуе. Я неяк налічыў ажно 25 беларускіх кніг, у назове якіх прысутнічае слова (корань) «крыж» («На крыжах» Васіля Быкава і г. д.). Як вам удаецца пісаць прозу, якая проста выпраменьвае пазытыў, у наш далёка ня радасны час?

— Дзякуй, што пабачылі пазытыў, бо хтосьці з чытачоў напісаў, што «Возера радасьці» — вельмі дэпрэсіўны раман. Так яму падалося. На мой погляд, гэта сьветлая кніжка пра тое, як чалавек, спатыкаючыся з пэўнымі пакутамі і выпрабаваньнямі, захоўвае сьвятло ў душы. Мне падаецца, што цяпер патрэбныя якраз такія кнігі, дзе без прыхарошваньняў расказваецца пра наш час. Пазытыў — гэта стан сьвядомасьці, гэта не аб’ектыўнае нешта, і ў любым жыцьці заўсёды ёсьць дастаткова прычынаў, каб загнацца, расчаравацца, каб стаць пэсымістам. Але ёсьць дастаткова нагодаў і для аптымізму. Пытаньне ў тым, чым ты сябе напаўняеш. Нягледзячы на ўсе складанасьці, трэба спрабаваць быць аптымістам і думаць пра тое возера радасьці, якое ёсьць над нашымі галовамі.

— Нездарма галоўная гераіня раману Яся пачынае аднойчы выконваць ролю сьветлячка. Гэты эпізод у маскоўскай рэстарацыі падаецца мне кульмінацыяй усёй дзеі.

— Так, можна лічыць гэта кульмінацыяй. Скажам, у рамане «Мова» праводзілася думка, што адносіны паміж сучаснымі людзьмі — гэта шмат у чым адносіны паміж дылерам, барыгам і спажыўцом наркаты. Згаданы вамі эпізод зь Ясяй-сьветлячком — пра тое, што спажывецкае грамадзтва, у якім мы жывем, прадае ўсё, у тым ліку сяброўства. Яся прадае сваё сьвятло, сваё цяпло, але ўрэшце яна разумее, што так рабіць ня трэба.

— Самы таямнічы герой «Возера радасьці» — Ясін бацька, уплывовы ў Беларусі чалавек, які скарыстоўвае свае сувязі для таго, каб давесьці да жыцьцёвага адчаю ўласную дачку. Але прычыны гэтага ў рамане не зусім зразумелыя.

— Ясін бацька — буйны бізнэсовец. У пэўны момант да яго прыходзяць, і ён канчае так, як скончыў шмат хто з алігархаў у Беларусі.

— У сьледчым ізалятары КДБ.

— Так. І прычына, па якой ён туды трапляе, наўпрост зьвязана зь ягонай нелюбоўю да дачкі. Пачытайце больш уважліва — і ўсё зразумееце.

— Тое возера радасьці, якое трапіла на вокладку кнігі, знаходзіцца на Месяцы — дзесьці там, дзе і Мора Яснасьці, і Мора Спакою. А што можа стаць крыніцай радасьці для людзей тут, у Беларусі?

— Мне здаецца, што ўсе крыніцы знаходзяцца ў нас саміх. Я не філёзаф, але крыніца радасьці, па-мойму, — гэта тое, на што ты скіроўваеш прамень сваёй увагі ўнутры сябе. Я думаю, што і ў сьледчым ізалятары КДБ можна знайсьці духоўнае апірышча і адчуваць сябе шчасьлівым. Стан шчасьця — самы цікавы з усіх станаў чалавечай сьвядомасьці. Напрыклад, сёньня мяне аблаяў крытык, і сёньня холадна. Але сёньня ў мяне прэзэнтацыя, сёньня мы з вамі сустрэліся, каб грунтоўна пагаварыць пра раман, і вы цікавыя пытаньні задаяце. Дык вось, калі я буду думаць пра таго крытыка і сёньняшні холад, я буду нешчасьлівы. А калі я буду думаць пра тое, што сёньня ўвечары сустрэча з чытачамі, што вы прачыталі раман, — гэта будзе шчасьцем.

— А вас можа зрабіць нешчасьлівым чыясьці крытыка?

— Мне здаецца, што кожны сур’ёзны творца заўсёды задаецца пытаньнямі: «А ці правільна я ўсё раблю? Ці так трэба рабіць?» Калі такіх пытаньняў няма, калі ён проста захоплены сваёй асобай, калі ён з пыхай скача на кані ўласнага эга, то, на мой погляд, гэта несапраўдны творца. Сапраўдны творца мусіць задавацца такімі пытаньнямі, бяз гэтага няма разьвіцьця. І Быкаў, і Караткевіч (сур’ёзныя, знакавыя, іканічныя асобы) задавалі сабе такія пытаньні. Пачытайце дзёньнікі Караткевіча — там увесь час роспач пэўная. А крытыкі часам гэтай роспачы пісьменьнікам падбаўляюць.

— «Возера радасьці» добра прадаецца ў менскіх кнігарнях, у Менску прайшла і яго прэзэнтацыя. Адначасова раман выйшаў і ў Маскве, па-расейску. А якія адтуль да вас даходзяць водгукі?

— Як выглядае, у Маскве расейскамоўны варыянт разыходзіцца значна горш за беларускамоўны ў Менску. Мне здаецца, там усё будзе крыху больш павольна. Масква, як перанасычаны кніжкамі рынак, рэагуе на ўсё больш запаволена. Да таго ж, па маіх адчуваньнях, паміж беларускім сьветам і «русским миром» ўзьнікла шчыліна, якая з кожным годам павольна павялічваецца. Гэтыя сьветы ўсё больш разыходзяцца, і мы проста адзін аднаго ўжо не пазнаем. Нават калі беларус піша пра прыгоды беларуса ў Маскве.

— А беларускі і расейскі варыянты «Возера радасьці» цалкам супадаюць, ці рабіліся нейкія адаптацыі?

— Раман напісаны па-расейску, пераклад на беларускую зроблены Віталем Рыжковым. У нас была вельмі цікавая камунікацыя з маскоўскім выдавецтвам «Время». Гэта вельмі прыстойны выдавецкі дом, я вельмі паважаю яго кіраўніка Барыса Пастэрнака, таму ніякіх адаптацый мне ніхто не прапаноўваў. Як, прыкладам, было, калі ў выдавецтве «АСТ» выходзіла «Параноя, і мне сказалі прыбраць Менск як месца дзеяньня… Праўда, рэдактарка «Времени» настойліва прапаноўвала зьняць эпіграф да «Возера радасьці» — радкі паэта Віктара Сямашкі. Маўляў, яго ў нас ніхто ня ведае, навошта мы будзем яго раскручваць. А эпіграф, на мой погляд, круты: «Мой бацька заўсёды маўчаў у адказ. Як Бог». Мне падалося, што ў гэтай фразе — ключ да ўсяго сюжэту, а расейцы чамусьці хацелі зьняць. Але я настояў, і эпіграф быў захаваны.

— У рамане даволі густа выкарыстоўваецца нецэнзурная лексыка. Наколькі помніцца, такую ж лексыку з раману «Сфагнум» вам трошкі прыбраў перакладчык — згаданы ўжо Віталь Рыжкоў. Мяркуючы па ўсім, над «Возерам радасьці» вы яму не дазволілі так пацэнзурнічаць?

— Дзякуй Богу, і выдавец, і перакладчык зь беларускім тэкстам абышліся лагодна. У маскоўскім варыянце празь лютасьць расейскіх законаў уся тая лексыка прыбраная дарэшты. Але як безь яе абысьціся? Скажам, у камічнай сцэне, дзе прадстаўнік фэдэрацыі прафсаюзаў бляе нешта ў нібыта жывым эфіры ОНТ (хоць гэта насамрэч запіс) і выдае слова «п..ц». Для мяне як пісьменьніка гэта важна — сродкамі мовы паказаць розьніцу паміж узроўнем дыскурсу ўладна-ідэалягізаваным і другім узроўнем. Ну ня могуць жа гопнікі, пацаны з раёну размаўляць літаратурнай мовай Багдановіча!

— Вы дзьвюхмоўны пісьменьнік, пішаце пераважна па-расейску, але заўсёды прэзэнтуецеся як празаік беларускі. Чаму для вас гэта так істотна?

— Я не пішу пераважна па-расейску. Дзесьці 50 на 50. У мяне на гэты момант выйшлі 5 раманаў. Зь іх тры — па-расейску, проста таму што іх 5. Шосты раман, відавочна, будзе па-беларуску. Я дзьвюхмоўны, бо ў нас дзьвюхмоўныя чытачы. І чытачы нашы сёньня падзеленыя на тых, хто шукае і чытае кнігі выключна па-беларуску, і на тых, хто па-беларуску ня можа прачытаць і пяці старонак. Прыхільнікаў беларускамоўнай літаратуры я вельмі паважаю і хачу, каб іх большала. Прызнацца, тэкст «Возера радасьці» нагружаны лексычна, там безьліч вельмі складаных словаў. Там ёсьць фрагмэнт, напісаны амаль на стараславянскай фені, і для яго перакладу Віталь Рыжкоў падабраў аналяг старабеларускай мовы. Гэта прыгожа, але не для ўсіх зразумела. На сёньня наша краіна — гэта дзьвюхмоўная, на жаль, культура. Я ўсё зраблю дзеля таго, каб Беларусь стала аднамоўнай, беларускай, але пакуль яна дзьвюхмоўная. А каб быць сучасным беларускім пісьменьнікам, трэба адпавядаць гэтай культуры, зь ёй стасавацца.

— Ведаю, што вы днямі вярнуліся з Гётэборгу. Дамаўляліся з выдаўцамі?

— Так, выглядае, што будзе швэдзкі пераклад і выданьне ў Швэцыі «Мовы» і «Параноі». «Мова» таксама павінна выйсьці ў Нямеччыне ў выдавецтве «Voland&Quist». Маім раманам пачынаецца іх выдавецкі каталёг. Гэта значыць, што вельмі шмат увагі будзе нададзена яго прамоцыі.

— Аднойчы я бачыў, як на ўзбоччы пыльнай ад крэйды дарогі пад Ваўкавыскам вы знайшлі крамянёвы наканечнік стралы. Той наканечнік праляжаў там, відаць, не адну тысячу гадоў. У сувязі з гэтым пытаньне — вы лічыце сябе чалавекам, якому шанцуе?

— Я проста больш пільны, проста гляджу пад ногі. Дзякуй, што ўзгадалі гэты выпадак. Той наканечнік і сёньня ў мяне. Баюся паказваць музэйшчыкам, каб не адабралі.

— Гэты год прайшоў у Беларусі пад знакам Нобэля, хоць гэты факт і замоўчваўся афіцыйнымі СМІ. Вы езьдзіце па сьвеце, вы адчуваеце кан’юнктуру кніжнага рынку. Як вы пракамэнтуеце нядаўнюю заяву старшыні прыўладнага Саюзу пісьменьнікаў Мікалая Чаргінца пра тое, што ў нас, аказваецца, сотні пісьменьнікаў, вартых Нобэлеўскай прэміі?

— Ведаеце, я тут ня буду зь ім спрачацца. У нас сапраўды шмат пісьменьнікаў, вартых Нобэлеўскай прэміі, праўда, Чаргінца я ў гэты сьпіс уключыць не магу. Вартым Нобэля, на маю думку, быў Васіль Быкаў, вартым быў настаўнік Сьвятланы Алексіевіч Алесь Адамовіч. Рыгор Барадулін, безумоўна, быў варты гэтай прэміі. У нас безьліч клясных пісьменьнікаў, і мы павінны іх памятаць. Хто сёньня, апрача адмыслоўцаў, ведае творчасьць, напрыклад, цудоўнага празаіка і паэта Міхася Стральцова? А нам варта яго ведаць і памятаць. Я думаю, што кнігі шаноўнай Сьвятланы Алексіевіч мы ўжо вывучылі на памяць. Давайце чытаць і другіх, якія вартыя, тым больш нават прыўладны Саюз пісьменьнікаў нам пра гэта нагадвае.

                                                                      Міхась Скобла.