(Нібыта пра Беларусь. З "Лірнік вясковы" Уладзіслава Сыракомлі).

ЛІРА МАЯ ТЫ СПЕЎНАЯ! З ЧАРАЎНІЧАГА ДРЭВА,

МУСІЦЬ, ТЫ ЗМАЙСТРАВАНА.

ЛЕДЗЬ ВАЗЬМУ ЦЯБЕ Ў РУКІ, УСЕ, ЯК ЁСЦЬ, ТВАЕ ГУКІ,

І ПЕСНЯЙ Я ЎВЕСЬ ЗАБРАНЫ.

Избранное сообщение

ЗАНАТОЎКІ. ТРАВЕНЬ.

ПАДЗЯЛІЦЦА

КАМЕНТАВАЦЬ ТУТ (уваход праз):

четверг, 29 сентября 2016 г.

КОЖНАЕ СЛОВА - БОЛЬ.

пагроза страты нацыянальнай ідэнтычнасці беларусаў узрастае.

Заканамерныя спадзяванні нацыянальных патрыётаў, што з абвяшчэннем Беларусі суверэннай дзяржавы будзе нарэшце скончана з русіфікацыяй яе тытульнага народа, не спраўдзіліся.


Кволая надзея на этнічны рэнесанс існавала, толькі калі ў краіне функцыянавала (шкада, што так нядоўга) парламенцкая сістэма кіравання. Улетку 1994 года ўсімі праўдамі і няпраўдамі яе замяніла прэзідэнцкая сістэма кіравання, і праз праведзеныя ёю ў маі 1995-га і лістападзе 1996-га рэферэндумы ўдалося вярнуць русіфікацыю ў колішняе звыклае для яе рэчышча.

Сёння дастаткова важкіх падстаў сцвярджаць, што ў суверэннай Беларусі ўлады значна больш паспяховаажыццяўляюць культурна-моўную русіфікацыю яе карэннага насельніцтва, чым гэтага ўдавалася дамагацца царызму і бальшавікам. Відаць, у тых хоць нейкі сорам быў за незаслужаны здзек з беларусаў, чаго ні граму няма ў сучасных дзяржаўных функцыянераў. За больш чым дваццацігадовае функцыянаванне прэзідэнцкай вертыкалі адбылося такое буйнамаштабнае руйнаванне нацыянальнай ідэнтычнасці беларусаў, што нават самі высокія палітыкі, лічым у многім абгрунтавана, атаясамліваць іх з рускімі.

Незаменныя страты беларусаў у сваёй нацыянальнай самабытнасці хвалююць шмат каго з прадстаўнікоў творчай інтэлігенцыі, але ж зусім не кранаюць душы палітыкаў, асабліва самых высокіх катэгорый. Яны нібыта зацыкліліся на сваіх «гістарычных» дасягненнях у русіфікацыі ўласнага народа і іншага кірунку для нацыянальнай палітыкі не хочуць бачыць. А дарэмна, бо пры страце этнакультурнай самабытнасці людзі перастаюць быць перакананымі, актыўнымі носьбітамі дзяржаўнага суверэнітэту. Пры любым зручным моманце яны, не задумваючыся, могуць гужам пацягнуцца да краіны, культуру і мову якой засвоілі, выкінуўшы на задворкі такія свае ўласныя каштоўнасці.

Мы вялікія спадзяванні (зараз іх у нас няма) ускладалі на Год культуры. Думалася, калі раней пра такі нацыянальны зрэз зацята маўчалі, дык ужо сёлета будзе весціся пра яго бесперапынная прафесійная гаворка, прычым у абавязковым парадку па-беларуску. Нічога ж падобнага не назіралася за мінулыя месяцы сёлетняга года. Вялася гаворка пра культуру ў цэлым, у чым у нас няма асаблівых праблем. Для многіх не сакрэт, што ахілесавай пятой нашай культуры быў і застаецца яе нацыянальны спектр. Калі тут нічога карэнным чынам не мяняць, дык беларусы ў сваім родным доме трансфармуюцца ў тыповых носьбітаў выключна рускай культуры.

Проста неверагодна, што ў Год культуры мы ні ад каго з кіраўнікоў культуры, вядомых прафесіяналаў, навукоўцаў у гэтай сферы не пачулі ні па радыё, ні па тэлевізары грунтоўнай гаворкі пра выключную ролю беларускай мовы ў дадзенай найгалоўнай нацыястваральнай сферы дзейнасці чалавека. А як нам хацелася пачуць такое! Затое па-сапраўднаму бударажыла, гадзінамі не давала нам супакоіцца, калі кіраўнікі сферы культуры, прычым і самага высокага рангу, узнёсла разважалі пра яе стан пераважна толькі па-руску. Патлумачыць такую ненармальную, супярэчлівую нашаму нацыянальнаму інтарэсу практыку можна толькі дзвюма прычынамі: альбо невалоданнем гэтымі асобамі беларускай мовай, альбо свядомым ігнараваннем яе. За стырном нашай культуры павінны знаходзіцца толькі беларускамоўныя капітаны.

Не здолелі (а мо проста не пажадалі?!) і ў Год культуры на службу беларускага нацыянальнага інтарэсу паставіць ужо даўно набыты статус традыцыйнага свята «Славянскі базар» у Віцебску. А ён жа ў дадатак да ўсяго яшчэ быў юбілейным, 25-м па ліку. Як трывала ўсталявалася: і сёлета руская культура атрымала ад яго ў сотні разоў больш карысці, чым беларуская. А ці ж ёсць логіка ў гэтым? Паколькі ён праводзіцца на беларускай зямлі, чаму б, скажам, не зрабіць за правіла, каб у рэпертуарах замежных спевакоў быў абавязковым і беларускамоўны нумар?

У Год культуры праведзена нямала, і яшчэ будуць ладзіцца самой дзяржавай, грамадскасцю розныя мерапрыемствы агульнапалітычнага характару. Падчас іх ніяк нельга не ўздымаць на першае, самае высокае месца нацыянальнай культуры  яе асноўнага складніку — беларускай мовы.

Як прынята пры правядзенні дзяржаўных святаў, і 3 ліпеня не абышлося без даклада палітычнага лідара краіны, без шматлікіх афіцыйных выступленняў на старонках газет, па радыё і тэлебачанні. Шмат якія ўзнімаліся пытанні, але пераважалі тыя, што ўжо нядужа ўспрымаюцца людзьмі, бо вельмі надакучылі ім. Затое пра нелюбімую ўладамі праблему — нацыянальную культуру — не чулі ні слова. Яе (праблемы) нібыта не існуе і ў самой прыродзе. Якая вялікая, якая недаравальная памылка! Яна ж (названая праблема) сёння для палітыкаў павінна быць больш важнай, чым змаганне з карупцыяй.

А вось калі б дзяржава на поўным сур’ёзе ўзялася за развязванне нацыянальна-культурнай праблемы і дамаглася пэўнага выніку, дык у нас многа што карэнным чынам перамянілася б да лепшага. Не сумняваемся, паніклі б галовы і ў саміх карупцыянераў, зменшыліся б эміграцыйныя плыні за мяжу, бо людзі здаровай нацыянальнай самасвядомасці не абкрадваюць родны народ, не шукаюць сабе шчасця ў чужых краінах, калі існуюць сур’ёзныя праблемы ва ўласнай. І гэта яшчэ не ўсё: неадарваны ад нацыянальных, бацькоўскіх культурна-моўных традыцый чалавек — гэта самая надзейная апора краіны на выпадак узнікнення рэальнай пагрозы для яе дзяржаўнага суверэнітэту, што сёння і для Рэспублікі Беларусь з’яўляецца надзвычай актуальным, улічваючы ўсё тое, з чым сутыкнулася яе паўднёвая суседка Украіна.

У Год культуры не спраўдзіліся нашы надзеі на прыцягненне ўвагі да нечуванай размытасці беларускай нацыянальнай ідэнтычнасці з боку абсалютнай большасці ўдзельнікаў V Усебеларускага народнага сходу (праходзіў 22–23 чэрвеня). А іх жа з усіх куткоў краіны з’ехалася каля 2500 чалавек?! Якая сілішча! На добры лад, амаль кожны пяты з іх, а то і чацвёрты, павінен быў узнімаць заклапочаную гаворку пра прычыны глыбіннай дэфармацыі нацыянальных асноў культурнага жыцця беларускага народа, уносіць канкрэтныя прапановы па выхадзе з гэтай архінебяспечнай тупіковай сітуацыі. На вялікі жаль, такія канструктыўныя выступы вельмі рэдка гучалі. А дарма! Далей ужо ніяк нельга маўчаць. Дамаўчаліся!

У канцы ліпеня ў газетах з’явіліся прыемныя звесткі аб завяршэнні працы па складанні Кодэкса Беларусі аб культуры. Ён быў прыняты Палатай прадстаўнікоў і ўхвалены Саветам Рэспублікі Нацыянальнага сходу. Што ж, гэта вельмі пахвальна. Праца вялася з 2011 года. У ёй удзельнічала нямала добра вядомых у краіне дзеячаў культуры і навукоўцаў, занятых даследаваннем гэтай сферы. Дакумент выкананы на беларускай мове, што заслугоўвае толькі пахвалы. Але ж калі ў Кодэксе адсутнічае адмысловы раздзел «Нацыянальная культура», нуль цана гэтаму нарматыўнаму акту, бо атрымліваецца, што на яго падрыхтоўку толькі змарнаваны час. Плошчы ж на раскрыццё праблемы нацыянальнай культуры хапіла б у Кодэкса: займае прыкладна 400–500 старонак. А калі яна там адсутнічае, дык ці не назавуць тады многія сам кодэкс звычайным бюракратычным дакументам? Баімся, што можа паспяшаўся міністр культуры Барыс Святлоў у інтэрв’ю газеце «Звязда» (26 ліпеня) параўнаць Кодэкс аб культуры з Бібліяй культуры.

З культурай увогуле ў нас неблагія справы. А вось калі вылучыць і прааналізаваць яе нацыянальны пласт — тут поўны правал, сапраўдная катастрофа. І гэта нядзіўна: яшчэ ніводнаму народу не ўдалося — і не ўдасца! — дасягнуць нацыянальнага культурнага росквіту па-за роднай мовай. А ў нас менавіта так і стараюцца развіваць культуру. Нездарма тут у «русского языка» ў дзясяткі разоў мацнейшыя пазіцыі, чым у беларускай мовы.Такое ж паднявольнае, рабска-халуйскае становішча апошняй тлумачыцца яе малапрыкметнай, проста мізэрнай роляю ў афіцыйным жыцці краіны, не выключаючы і сферы адукацыі і выхавання, што выклікана галоўным чынам адпаведнай нацыянальнай палітыкай самой прэзідэнцкай вертыкалі. Некалькі гадоў да яе з’яўлення на свет у нас, без перабольшання, меліся сур’ёзныя зрухі ў адраджэнні беларускай мовы, планамерным уключэнні яе ў грамадскі ўжытак. Народ паверыў тагачаснай уладзе і без усялякага прымусу пацягнуўся да роднага слова.

Нам трэба як мага хутчэй у чарговы раз зноў вывесці грамадства на такі ўзровень беларускамоўнай свядомасці, актыўнасці. І на гэты раз першую скрыпку павінна граць сама дзяржава ў асобе Лукашэнкі па волі якога менавіта і сталі з сярэдзіны 1990-х гадоў мэтанакіравана надаваць рускай мове парытэт у абслугоўванні афіцыйнага жыцця. Калі нам удасца памяняць тут ролямі беларускую і рускую мовы — а гэта трэба абавязкова здзейсніць! — беларусы тады не стануць ахвярай русіфікацыі, захаваюць сваю так неабходную ім для шчаслівай будучыні нацыянальную ідэнтычнасць.

Шкада, што нават і ў Год культуры мы і кроку не зрабілі ў гэтым вырашальным для тытульнага народа краіны накірунку. Аднак не будзем заганяць сябе ў роспач. Неўзабаве пачнецца новы 2017 год, які будзе праходзіць пад знакам ушанавання 500-годдзя ад часу выдання нашым таленавітым асветнікам, першадрукаром кніг на старабеларускай мове. І як бы пасавала такім агульнанародным урачыстасцям абвяшчэнне 2017 года Годам беларускай нацыянальнай культуры.



Прафесары Мікола Савцкі, Леанід Лыч.

воскресенье, 25 сентября 2016 г.

НАБАЛЕЛА!!!

 Сёння ў храме зноў распавядалі пра "наш русский крест". Бедныя беларусы! Калі ўжо скончацца для іх гэтыя малітвы "за державу нашу российскую", а пачнуцца сапраўды за нашу - беларускую краіну і дзяржаву. На святароў, за некаторым выняткам, спадзявацца не варта, бо яны залежныя і не шмат хто з іх наважыцца на норму - бачыць і рэагаваць, а не маўчаць ці рабіць выгляд, што нічога не адбываецца. Спадзявацца можна толькі на вернікаў, ды можа толькі на неабыякавую іх частку, бо шмат каму, здаецца, абыякава не толькі гэтае, але і самое вучэнне Царквы. Прыкладам, сёння ў пропаведзі былі сказаны гранічныя (на межах вучэння Царквы, калі не памыляюся) словы. Ці шмат хто гэта заўважыў? А калі і заўважыў, як можна выправіць сітуацыю? Калі б гэта было асабістае пытанне, падыйшоў бы пасля службы і высветліў. А тут не тое. Тут агульнае для ўсіх. (Шчыра кажучы, у вернікаў няма магчымасці выправіць становішча; фармальна можа і ёсць, а практычна - не, бо не будзеш жа рабіць заўвагі падчас прамовы). І вось "усе" панеслі з сабой гэтую гранічную думку... А ўвогуле цікава, а ці слухаюць пропаведзь святара ягоныя калегі? Але ж не магу сабе ўявіць, каб у момант прамовы выйшаў бы іншы святар і сказаў: "Шаноўны брат, гаворка ваша супярэчыць вучэньню Царквы". Не ўяўляю! А варта было б. Можа і вернікі тады б прачухаліся.
 Як там у нас гавораць? "Які поп, такі і прыход". Агульная бяда.


воскресенье, 11 сентября 2016 г.

ВЫБАРЫ І ФАЛЬСІФІКАЦЫІ.

АСМЕЛЮСЯ СКАЗАЦЬ: ЖЫХАРАМ КРАІНЫ, БОЛЬШАСЦЬ ЯКОЙ ПАЗНАЧАЕ СЯБЕ ХРЫСЦІЯНАМІ, ВАРТА НАГАДАЦЬ, З КІМ - У ДУХОЎНЫМ СЭНСЕ - ЯДНАЕЦЦА ТОЙ, ХТО СВЯДОМА ІЛЖЭ... УСЕ ГЭТЫЯ ЎКІДЫ БЮЛЕТЭНЯЎ, МІЛІЦЭЙСКІАЕ ПРЭСАВАННЕ... ЯНЫ ДОБРА ВЕДАЮЦЬ, ШТО РОБЯЦЬ. НЕ АБ ПАЛІТЫЦЫ ГЭТА, ЗРАЗУМЕЙЦЕ.


# На сайце «Нашай Нівы» заблакавалі магчымасць размяшчэння каментаў.


# На асобных участках лічба, хто галасаваў па афіцыйных звестках, і паводле назіральнікаў розніцца ў пяць разоў.


ПАПЯРЭДНЯЕ ГАЛАСАВАННЕ: "На "студенческом" участке в БНТУ уже проголосовало 90% избирателей".

ГЭТА ДРОБЯЗІ, ШМАТ ШТО ІНШАГА МОЖНА ЗНАЙСЦІ, НАПРЫКЛАД, ПА СПАСЫЛКАХ:

четверг, 1 сентября 2016 г.

ЛЁСЫ, ЗЛАМАНЫЯ МАСКОЎСКІМ НАШЭСЦЕМ.

або Ці будзе ў Мінску вуліца бурмістра Івана Фурса? Піша гісторык-архівіст Зміцер Дрозд.


(РУССКИЙ ТЕКСТ ЗДЕСЬ)

У межах чалавечага жыцця — ці нават у жыцці некалькіх пакаленняў — існуюць своеасаблівыя пункты адліку, якія дзеляць свет на «да» і «пасля». Звычайна гэта нейкае ўсеагульнае узрушэнне, вядомае і зразумелае кожнаму. Можна сказаць: да рэвалюцыі, да вайны, да развалу СССР… Пасля Другой сусветнай мінула больш за 70 гадоў, а мы, дзеці і ўнукі пасляваеннага пакалення, кажам: яшчэ да вайны, і разумеем, пра што гаворка.
 Былі такія пункты адліку і ў нашых продкаў. На іх можна натрапіць у актавых кнігах. Падобныя «засечкі» на часе кажуць больш за сухія даты, і ты ловіш сябе на думцы, што ўжо значна лепш разумееш тое канкрэтнае пакаленне і іх нашчадкаў. Разумееш: якая падзея адыграла галоўную (часта фатальную) ролю ў жыцці гэтых людзей.


Дваццаць гадоў рабства


 16 верасня 1680 года. Засядае Менскі магістрат — орган самакіравання. Згодна з Магдэбургскім правам, менскія мяшчане самі выбіралі тых, хто будзе кіраваць горадам: бурмістраў, лаўнікаў. Ідзе руцінная праца, у актавыя кнігі магістрата ўносіцца звычайная купчая крэпасць:
«…перад намі Тамашом Янам Рук’янскім лентвойтам, …Паўлам Алісевічам Філіповічам, бурмістрам, …ратманамі і лаўнікамі… з’явілася асабіста менская мяшчанка Ганна з Сальцэвічаў у замужжы Станіславава Нарцішэўская і вячыста продажны запіс … пану менскаму бурмістру Яну Фурсу Уласавічу выдадзены, асабістым прызнаннем зацвердзіла, і прасіла той запіс унесці ў кнігі Менскай гарадской магдэбургіі».
 Вячыста прадажны запіс — гэта продаж на вечныя часы. У дадзеным выпадку, здзелка на ўчастак зямлі пад Менскам у раёне цяперашняй Веснінкі. Пакупнік — менскі бурмістр Ян Уласавіч Фурс, прадавец — менская мяшчанка Ганна Нарцішэўская. Пачатак дакумента адразу задае тыя самыя часавыя арыенціры, зразумелыя ўсім засядальнікам: «… што за нашэсцем у 1655 годзе непрыяцеля масквіціна у горад Менск».
 Форма «масквіцін» цяпер практычна не выкарыстоўваецца, яна захавалася, хіба ў прозвішчах, выцесненая больш хадавым варыянтам «маскаль». Але менавіта «масквіцінам» пазначаў сябе ў кнігах друкар Іван Фёдараў, менавіта так ён названы на надмагільным камені — гэта вызначэнне не мела абразлівага характару і выкарыстоўвалася не толькі як назва, але і як саманазва. Ва ўтварэнні гэтага слова можна правесці простую паралель: Вялікае Княства Літоўскае — ліцвін, Вялікае Княства Маскоўскае — масквіцін. Па сутнасці, аналаг сучаснага словы «расеец». Але ўзнікла слова тады, калі Расіі яшчэ не было, і яно надоўга стала вызначэннем жыхароў суседняй дзяржавы на ўсходзе — часцей, на жаль, не друкара, а салдата, агрэсара.
 Слова «масквіцін» паступова выцяснялася з ужытку, але яго выкарыстаў яшчэ Адам Міцкевіч. Напрыклад, у паэме «Дзяды» наш паэт уклаў у вусны вязня такія словы:



Што, буду вольны я? Адкуль прыйшла навіна?
Хіба ж магчыма вольным стаць ды з ласкі масквіціна?
Яны бандыты — здымуць з рук і ног кайданы,
Каб душу закаваць, і стану я выгнаннік.



Але для сям'і Ганны Нарцішэўскай, як і для дзясяткаў тысяч яе сучаснікаў і землякоў, маскоўскае нашэсце скончылася менавіта рабствам. Не «душэўным», як у Міцкевіча, а самым натуральным: «Я з мужам маім панам Станіславам Нарцішэўскім і з дзецьмі маімі ў Менску былі ўзятыя ў палон маскоўскім войскам, і адпраўленыя былі разам з палоннымі за Сталіцу, дзе пацярпелі муж і дзеці мае, якія ў цяжкай няволі памерлі. А я, застаўшыся жывая, праз 20 гадоў знаходзілася ў няволі».
 Усяго некалькі радкоў з далёкага XVII стагоддзя… А колькі яны кажуць нам пра тое, пра што доўгі час і казаць было нельга. «Непрыяцель масквіцін» напаў на Менск і адвёў у палон аж за Маскву, за тысячу кіламетраў, сям'ю Нарцішэўскіх. У жывых засталася толькі Ганна. 20 гадоў яна прабыла ў рабстве, і толькі пасля нейкім чынам, хутчэй за ўсё, састарэўшы і стаўшы бескарыснай ў гаспадарцы, вярнулася дадому.
 Лёс Нарцішэўскіх паўтарылі тысячы і тысячы беларускіх сем'яў. Вайна паміж Вялікімі Княствамі Літоўскім і Маскоўскім 1654—1667 стала адным з найцяжэйшых выпрабаванняў за ўсю гісторыю нашай зямлі.


 Людскія страты беларускай зямлі падчас баявых дзеянняў, разні ў гарадах, якія адважыліся супраціўляцца, зводу ў палон, эпідэмій склалі, паводле некаторых падлікаў, каля 1,5 млн чалавек.
 Гэтая вайна была не наездам з мэтай рабавання, а спробай заняць усю нашу зямлю раз і назаўжды. Менавіта тады ў тытуле маскоўскага князя Аляксея Міхайлавіча з'явіўся дадатак «Гаспадар, Цар і Вялікі князь усяе Вялікая і Малыя і Белыя Расіі Самадзержац, смаленскі, літоўскі, гаспадар і вялікі князь полацкі, віцебскі і мсціслаўскі». Той прэтэнзіі на Беларусь маскоўцы ўжо не адракліся.
Менавіта тое нашэсце скончылася падпісаннем у 1667 Андрусаўскага перамір'я, паводле якога Рэч Паспалітая страціла велізарныя тэрыторыі на ўсходзе: Смаленшчыну, Браншчыну, Чарнігаўшчыну, левабярэжную Украіну, Кіеў…

                   Маскоўскае войска XVII ст. Сучасны малюнак.

 Вайна бязлітасна пракацілася па сям'і Нарцішэўскіх, і Ганна Нарцішэўская, якая сведчыла ў Менскім магістраце пра жудасныя выпрабаванні, магла быць пэўная: яе зразумеюць. Ніхто ўжо не чакаў, што хоць хтосьці з гэтай сям'і вернецца на радзіму. Сябры і сваякі даўно падзялілі маёмасць Нарцішэўскіх, і Ганне даводзілася праз суды вяртаць яе. За той час, што сям’я была ў палоне, сведчыла Нарцішэўская, «усё, што належала мне ў Менску, сябры мае і сваякі ў староннія рукі аддалі, і самі памерлі. Таму, калі я вызвалілася з палону, і вярнулася ў Менск …ледзьве адзін сенакос ў Крупцы… які цяпер знаходзіцца ва ўласнасці Еўдакіі Дзівовічаўны Янавай Кастравіцкай, адшукала. Яго я ў парадку законнай спадчыны па нябожчыку дзядзьку маім Івану Радошкоўку адсудзіла. А цяпер, знаходзячыся ў вялікай беднасці, і не маючы чым пракарміцца, маючы патрэбу вельмі ў грошах, тую сенакосную зямлю ў Крупцы… з добрай маёй волі пану бурмістру Менска Івану Фурсу Уласавічу на вечныя часы за атрыманыя мной у наяўнасці грошы 12 коп літоўскіх яму самому і спадкаемцам яго прадала…»
 Будзем спадзявацца, што старасць Ганны Нарцішэўскай, забяспечаная сродкамі ад продажу зямлі, была хоць трохі лягчэйшай за маладосць.
 Адзначым, як працавала тады права — нават у нашы часы чалавеку, які раптам з’явіўся з нябыту праз 20 гадоў, наўрад ці ўдалося б вярнуць сабе хоць нешта з былой маёмасці.

Водападзел


Лёс Ганны Нарцішэўскай — малы эпізод велізарнай трагедыі нашых продкаў. Апісанні жудасных карцін спусташэння Менска паўтараюцца з дакумента ў дакумент. Прычым у гаспадарчых або маёмасных паперах, дзе не можа быць ніякай «русафобіі». Тое, што маскоўская агрэсія стала своеасаблівым часавым водападзелам, пацвярджае мноства дакументаў.
 Мы знаходзім іх нават сярод аналагічных купчых на зямлю вакол той жа Веснінкі. Так, ужо вядомы нам па артыкуле «Гісторыя Масюкоўшчыны: зямля беларуса-татарына Мусы Абрагімавіча Сяліцкага» Аляксандр Сяліцкі ў 1745 годзе такім чынам апісвае гісторыю свайго зямельнага валодання, які стаў пасля Масюкоўшчынай: «Я Аляксандр Сяліцкі Абрагімавіч, татарын Менскага ваяводства, выдаў гэтую купчую крэпасць у тым, што я, маючы вядомую зямлю … на адлегласці адну мілю ад Менска ва ўрочышчы Колодзежы восем валок за могілкамі татарскімі старымі з лесам, цяпер спустошанымі, з сенажацямі, зараснікамі і ворнымі палямі, цяпер зарослымі, на якой зямлі дзед мой Абрагам Геліяшавіч перад уварваннем маскоўскім (Inkursjo Moskiewską) пабудаваў фальварак… »
 У наступным дакуменце чытаем: «Што ж тычыцца млына і сажалкі, што знаходзяцца на рэчцы Крупцы, і сенакосаў, якія абапал рэчкі Крупца ляжаць. Паколькі тыя сенакосы… яшчэ да ўварвання маскоўскіх войскаў належалі розным уласнікам, …а потым Войцех Банкоўскі абодва сенакосы набыў і, маючы абодва берагі рэчкі Крупца, папяровы завод і млын пачаў будаваць, а за ўварваннем маскоўскіх войскаў не скончыўшы будаўніцтва, пакінуўшы толькі дачку Дароту Банкоўскую, у малалетнасці скончыў жыццё». Яшчэ адны планы, разбураныя маскоўскім уварваннем, яшчэ адно жыццё, абарванае ў маладосці, яшчэ адна сірата…

«Дзеля вечнай за тое памяці»


Нават у дакументах, складзеных больш чым праз стагоддзе, захоўвалася памяць пра разбуральнае маскоўскае нашэсце.
Так, у купчай крэпасці 1774 г. на ўчастак зямлі, размешчаны тут жа — паблізу Веснінкі — зададзены тыя ж часавыя арыенціры: «Яшчэ да 1655 года, за надыходам няшчаснай маскоўскай вайны». Муж і жонка Іван Скваркоўскі і Крысціна з Алісевічаў, па першым шлюбе Фурсава, і яе дзеці ад першага шлюбу Матэвуш і Іван прадавалі зямлю пану мазырскаму гараднічаму Самуілу Яленскаму. Дакумент змяшчае факты, якія, калі б мы не згадалі вышэй год складання, можна было б палічыць апісаннем нашай зямлі пасля другой сусветнай вайны: «Правінцыі Вялікага Княства Літоўскага і гарады, што ў іх знаходзяцца, варожым войскам цалкам разрабаваныя і амаль ва ўласных папялішчах зніклі; у такім усеагульным спусташэнні правы, вольнасці і прывілеі, польскімі каралямі месту Менскаму нададзеныя… нешчаслівым выпадкам былі знішчаныя…»
 ВКЛ ляжала ў руінах і папялішчах. Акрамя велізарных людскіх і матэрыяльных страт гэтая вайна скончылася для нашых продкаў і вялізнымі стратамі дакументальнай спадчыны. І сёння гэта не дазваляе нам паўнаварта асвятліць многія старонкі нашай гісторыі, а тады гэта мела і вялікае практычнае значэнне. Горад Менск апынуўся без дакументаў, у статусе глухога хутара. Як весці гандаль? Як парадкаваць уласнасць? І вось тады за аднаўленне зніклых у полымі вайны прывілеяў узяўся менскі бурмістр Іван Фурс.

«…калі пачалі збірацца на папялішчы гарадскія, тады прадзед наш Фурсаў, менскі бурмістр Іван Уласавіч Фурс, на пераканаўчую просьбу чальцоў магістрата для хадайнічання аб канфірмацыі правоў і прывілеяў… для атрымання вольнасцяў… і новых для места Менскага прывілеяў значныя меў вытраты. …па гэтай справе і на іншыя гарадскія патрэбы па просьбе чальцоў магістрата з уласнай кішэні выдаткаваў… 854 злотых, якія той жа прадзед наш Іван Уласавіч Фурс, падарыў гораду дзеля здабыцця дзецям сваім вечнай за тое памяці".

Такім чынам, менскі бурмістр бярэ на сябе клопаты па аднаўленні гарадскіх дакументаў і робіць гэта за кошт сваіх сродкаў, адзіна дзеля вечнай за тое добрай памяці. Сваю місію ён паспяхова выканаў, але нашчадкі апынуліся менш удзячнымі, і сёння добрыя справы гэтага чалавека забытыя. Дзясяткі вуліц сучаснага Мінска названыя імёнамі чужых «герояў», якія нічога добрага не зрабілі для нашай краіны і горада, а імёны сапраўдных грамадзян і гараджан адышлі ў нябыт. Імем бурмістра Івана Фурса варта назваць адну з вуліц у новых раёнах паблізу Масюкоўшчыны — там жа некалі была яго зямля.

Як руйнаванне стала «вяртаннем»


 Зрэшты, частка выдаткаў Фурса была кампенсаваная яшчэ пры яго жыцці: 

«Між тым горад, тады разрабаваны, і, на руінах зноў будуючыся, пры розных вытратах сваіх, не маючы чым і тых 230 чырвоных прадзеду нашаму выплаціць, па супольнай радзе… вядомы ўчастак ратушнай зямли, пустой, лесам зарослай, з рэчкай Крупцом таму ж прадзеду нашаму прапанаваў аддаць у заклад… на шэсць год ад 1669 года…»

Спустошаны вайной Менск не змог і праз шэсць гадоў выкупіць закладзеную зямлю, і гэта часовае карыстанне участкам, размешчаным у раёне Веснінкі, расцягнулася на стагоддзі. Участак неаднаразова мяняў уласнікаў, і вось амаль праз 200 гадоў, ў 1855-м чарговы ўласнік, памешчык Мінскага павета адстаўны капітан расійскіх войскаў Аляксандр Іванаў сын Дарэўскі-Вярыга сутыкнуўся з праблемамі: горад раптам успомніў, што гэтая зямля не была прададзеная, а аддадзеная у заклад на час: «Іван Фурс, а потым яго пераемнікі, узяўшы ў кіраванне закладзеную зямлю, пустую, зарослую, расчысцілі такую, угнаілі, у многіх месцах забудавалі так, каб яна магла прыносіць карысць і прыбытак, чаго раней не было, але горад не толькі ў акрэсленыя ў здзелцы, але цягам амаль 200 гадоў закладзенай зямлі не выкупіў і як занятых грошай, так і вытрачаных на расчыстку, угнаенне і забудову грошай не выплаціў, а насупраць таго да 1780 года, самавольна і гвалтам адабраў закладзеную зямлю ад вотчыннікаў маёнтка Веснінкі і яшчэ спадчыннай таго мяёнтка частку зямлі, аддаў розным асобам ва ўтрыманне, аб чым знаходзяцца пад справай доказы і скаргі вотчыннікаў; нарэшце, за вяртаннем Заходняга края да Расіі, аднавілася справа пра гэту спрэчку…»

 Гісторыя маёнтка Веснінкі — тэма для асобнага артыкула. Але варта звярнуць увагу, як змянілася лексіка ўласнікаў гэтай зямлі. Калі 200 гадоў таму Ганна Нарцішэўская, Аляксандр Сяліцкі, Іван Фурс і іншыя менчукі пісалі пра жудасныя няшчасці і спусташэнне, прынесеныя маскоўскімі войскамі Менску і Вялікаму Княству Літоўскаму, а іх нашчадак Вярыга (з прысвоеным прыдомкам Дарэўскі) без згрызот сумлення называе нашу зямлю «Заходнім краем », а анексію — «вяртаннем».
 Цяжка сказаць, якімі міфамі нашчадкі масквіцінаў абгрунтавалі сваё права валодання нашай зямлёй, бо з гістарычнага пункту гледжання гэта не мае ніякіх падстаў. Беларусь да таго «вяртання» ніколі не ўваходзіла ў склад Маскоўскага княства ці Расіі, калі не браць у разлік непрацяглыя перыяды акупацыі падчас шматлікіх войнаў. Але «гісторыю пішуць пераможцы», і пішуць яны яе менавіта такім чынам, каб заваяваныя народы забывалі сваю сапраўдную гісторыю і былі ўдзячныя акупантам за «вызваленне».
 Прайшло 200 гадоў пасля знішчэння ВКЛ, і нашчадкі тых, хто цудам выжыў пасля маскоўскіх нашэсцяў, хто вярнуўся з палону, хто застаўся сіротамі, упэўнена прамаўляюць блюзнерскую фразу: «Мы заўсёды былі разам»…

* * *
Зміцер Дрозд — гісторык-архівіст, аўтар кніг «Землеўласнікі Мінскай губерні 1861—1900», «Землеўласнікі Мінскай губерні 1900—1917». Пасля Плошчы-2010 быў асуджаны за ўдзел у «масавых беспарадках» на тры гады калоніі ўзмоцненага рэжыму. Выйшаў на волю ў жніўні 2011.

КРЫНІЦА: "Наша ніва"